راهنمای ترانزیت کالا

کشورهایی که با یکدیگر روابط تجاری زیادی دارند، قراردادها و موافقت‌نامه‌هایی را میان خود منعقد می‌کنند تا از اتلاف وقت و هزینه‌های کارهای اداری بکاهند. به همین دلیل است که قانون مذکور مقرر کرده که ترانزیت خارجی کالاهایی که به کشور وارد می‌شوند، در حدود قراردادهای موافقت‌نامه‌های منعقد‌شده بین دولت‌های دو طرف، به هیچ‌گونه مجوزی نیاز ندارد. البته این قانون یک استثنا هم دارد و آن وقتی است که که بنا بر علل امنیتی و مذهبی، ورود آن کالا به کشور ممنوع باشد. در ضمن، شورای امنیت کشور وظیفه دارد فهرست کالاهای ممنوعه برای ترانزیت خارجی را تهیه کند و در اختیار دولت قرار دهد. سپس، با تصویب هیات وزیران، ممنوعیت ترانزیت این کالاها اجرا می‌شود. البته برای ترانزیت خارجی محموله‌های دامی، نباتی و شیمیایی هم باید از مراجع مربوط، مجوز دریافت کرد..

ماده یک قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی، ترانزیت را این‌گونه تعریف کرده است: «ترانزیت خارجی کالا عبارت از سلسله مراحلی است که طی آن کالایی از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث و یا نگهداری آن در مناطق حراست‌شده و ترتیب حمل تدریجی آن به تقاضای صاحب کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران از یک نقطه مرزی کشور وارد و مآلا از همان نقطه یا از ‌دیگر نقاط مرزی کشور خارج می‌گردد.» تبصره این ماده هم تکلیف این موضوع را مشخص می‌کند که حمل و نقل کالاها و عبور آنها از م��ز تابع چه مقررات و قوانینی است: «آن میزان از کالاهایی که وارد مناطق حراست‌شده می‌شوند، در صورتی که تقاضای حمل آن به مقاصد داخل کشور توسط صاحب کالا داده شود، تابع مقررات و ضوابط کالاهای وارده به کشور خواهد بود.».

ماده ۹ حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی مقرر کرده است که «کانتینرهایی که با پلمب اولیه وارد می‌گردند بدون نیاز به ارزیابی محتویات توسط سرویس ارزیابی و در خروج از گمرک فقط با مطابقت اسناد و اظهارنامه با الصاق پلمب اضافی گمرک با صدور پروانه ترانزیت می‌گردند.» بنابراین، اگر کانتینری وارد مرز ایران شود که از ابتدا پلمب داشته است، دیگر نیازی به بازرسی محتویات آن نیست، بلکه ماموران گمرک بعد از بررسی اسناد آن محموله، آن را دوباره پلمب می‌کنند به آن اجازه عبور می‌دهند. با این حال، تبصره این قانون راه هر گونه سوءاستفاده از این امکان را بسته است. طبق این تبصره «در موارد استثنایی که ظن قوی برای گمرکات و نیروی انتظامی وجود دارد، فک پلمب و ارزیابی محتویات و پلمب مجدد با تنظیم صورت‌مجلسی حاوی نتیجه بررسی و شماره‌های کانتینر و پلمب‌های قبلی و جدید بلامانع است.» بدین ترتیب، اگر محموله‌ای مشکوک باشد، ماموران حق دارند پلمب آن را بردارند و به بازرسی آن بپردازند..

در قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی، وظایفی نیز بر عهده سازمان گمرک گذاشته شده، چرا که متولی اصلی نظارت بر این فعالیت‌ها گمرک است. بر این اساس، گمرکات و سازمان‌های مربوط وظیفه دارند انبار و محوطه‌های کافی و مناسب برای تخلیه و نگهداری کالاهای خارجی فراهم کنند. البته گمرک برای ارائه این خدمت، هزینه‌ها‌یی را هم طبق مقررات دریافت می‌کند. همچنین تغییرات بسته‌بندی یا تکمیل کالاهای ترانزیتی با نظارت مقامات گمرکی امکان‌پذیر است و منع قانونی ندارد. در ضمن «در مواردی که تعهد حمل کالای ترانزیتی با کانتینر تا مبادی ورودی است، گمرکات و سازمان‌های ذیربط موظف‌اند تسهیلات لازم جهت تخلیه کالا در اماکن گمرکی و یا انتقال کالا از کانتینر به کامیون و یا واگن و یا هواپیما را فراهم نمایند.».

ترانزیت کالا به ارسال کالا و یا اقلام دیگر اشاره دارد که از طرف فروشنده ارسال شده اند، اما هنوز به خریدار نرسیده اند و در مسیر هستند. کالای ترانزیتی جزو دارایی یکی از دو شرکت است ولی در عین حال از لحاظ فیزیکی در انباری هیچ کدام هم نیست. یکی از شرکت ها باید ارزش کالایی که در ترانزیت است را به فهرست اموال خود اضافه کند. توافق های فروش باید مشخص کند که در ترانزیت کالا کدام شرکت کالای ترانزیتی را به عنوان دارایی خود حساب کند. اگر قرارداد براساس فوب مقصد FOB باشد، فروشنده باید یک فروش قابل دریافت را در آبان ثبت کند و نباید کالاها را در فهرست اموال خود حساب کند. در یکم آبان شرکت خریدار مالک کالا است و باید یک خرید قابل پرداخت را در دفتر خود ثبت کند و همچنین باید قیمت کالا ها را در فهرست اموال خود نیز ثبت کند.

قانون مذکور با هدف حمایت از صادرکنندگان، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را مکلف کرده است به حمایت‌های مالی و اعتباری از شرکت‌ها حمل و نقل بین‌المللی ایرانی بپردازد که در زمینه ترانزیت فعال هستند. همچنین وزارت راه و ترابری با همکاری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بر اساس این قانون وظیفه دارند روش‌های حمایتی را تعیین کنند و برای تصویب به هیات وزیران ارائه دهند.

فوب که مخفف شده ی عبارت Free on Board است. اگر قراردای بر مبنای فوب باشد تمام هزینه های ترانزیت کالا بر عهده ی شرکت فروشنده است و شرکت فروشند موظف است کالای ترانزیتی را در محل مقرر به شرکت خریدار تحویل دهد. در اینجا مقصد و یا مبدا ترانزیت کالا مهم است. در فوب دو موضوع وجود دارد یکی مبدا فوب و یکی مقصد فوب، اگر مبدا فوب در قرارداد باشد یعنی فروش در بندر و یا محل ترانزیت کالا صورت گرفته و مسئولیت آن بر عهده ی خریدار است. اگر مقصد فوب باشد یعنی تا لحظه ی تحویل کالا فروش صورت نگرفته و فروش در محل تحویل کالا و پایان ترانزیت کالا صورت می گیرد.